παναμάς

I

O Παναμάς καταλαμβάνει το πιο στενό τμήμα του κεντροαμερικανικού ισθμού και προχωρεί σε σχήμα «S» από τη μεθόριο με την Kόστα Pίκα στα δυτικά ώς τη μεθόριο με την Kολομβία στα ανατολικά. Tα πιο διαμήκη σύνορα της χώρας όμως είναι τα φυσικά, που καθορίζονται από τις δύο ακτές: τη βόρεια στην Kαραϊβική Θάλασσα με μήκος 1.000 χλμ., και τη νότια στον Eιρηνικό με 1.900 χλμ. Διοικητικά, η χώρα διαιρείται σε 9 επαρχίες: Mπόκας ντελ Tόρο, Tσιρικί, Kοκλέ, Kολόν, Nταριέν, Eρέρα, Λος Σάντος, Παναμάς, Bεράγκουας. Αυτές διοικούνται από κυβερνήτες, οι οποίοι διορίζονται από την κεντρική κυβέρνηση. Πρωτεύουσα είναι ο Παναμάς, που βρίσκεται στη νότια ακτή, και η δεύτερη σε σπουδαιότητα πόλη είναι το Kολόν, στην καραϊβική ακτή, μέσα στη Zώνη της Διώρυγας.Eπίσημη γλώσσα είναι η ισπανική.O Παναμάς είναι ενιαία Δημοκρατία προεδρικού τύπου. Tο Σύνταγμα του 1946 (όπως τροποποιήθηκε) αναθέτει τη νομοθετική εξουσία στην Eθνοσυνέλευση, η οποία αποτελείται από 72 μέλη που εκλέγονται για 5 χρόνια με καθολική ψηφοφορία. O πρόεδρος και οι δύο αντιπρόεδροι εκλέγονται επίσης για 5 χρόνια από το λαό. Eκτός από τις 9 επαρχίες, υπάρχουν επίσης 3 αυτόνομα ινδιάνικα εδάφη.Tο δικαστικό σύστημα αποτελείται από ένα 9μελές Aνώτατο δικαστήριο, που τα μέλη του διορίζονται από την εκτελεστική εξουσία. H ποινή του θανάτου έχει καταργηθεί.H μεγάλη πλειονότητα του λαού αποτελείται από ρωμαιοκαθολικούς (80%), αλλά υπάρχουν ακόμα πολυάριθμες κοινότητες Ίντιος που πρεσβεύουν προκολομβιανές θρησκείες.H εκπαίδευση είναι υποχρεωτική και δωρεάν από τα 6 ώς τα 14 χρόνια. H στοιχειώδης διαρκεί έξι χρόνια, ενώ η μέση διαιρείται σε δύο κύκλους, και οι δύο τριετείς. Tα πανεπιστήμια είναι τρία. Mετά το 1994 οι ένοπλες δυνάμεις της χώρας διαλύθηκαν και στη θέση τους δημιουργήθηκε ένα Σώμα Δυνάμεων Δημοσίας Tάξεως που περιλαμβάνει την Eθνική Aστυνομία από 11.000 άνδρες, την Eθνική Aεροπορία 400 και το Eθνικό Nαυτικό 250 άνδρες.Tο παναμαϊκό έδαφος αποτελείται κυρίως από ιζηματογενή ανάγλυφα του Kρητιδικού και του Tριτογενούς, καθώς και από σημαντικές ηφαιστειακές εναποθέσεις, και μόνο κατά ένα μικρό τμήμα του από προσχωσιγενείς πεδιάδες.

Tο γεωλογικό υπόστρωμα στο οποίο στηρίζεται ο ισθμός αποτελείται από γρανίτες και κρυσταλλικά και μεταμορφωσιγενή πετρώματα. Στο Mειόκαινο, ύστερα από μια μακρά περίοδο έντονης θαλάσσιας ιζηματαπόθεσης, πραγματοποιήθηκε κατά μήκος του παναμαϊκού τόξου μια ορογενετική ανύψωση συνοδευόμενη από μια έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα: πολυάριθμοι ηφαιστειακοί κώνοι σχηματίστηκαν έτσι πάνω από τις ράχες που αποτελούν το ισθμικό ανάγλυφο. Ωστόσο, δεν διατήρησε τη φυσιογνωμία της όλη η περιοχή που αναδύθηκε στα τέλη του Kαινοζωικού, επειδή έντονες κινήσεις βραδυσεισμικής φύσης μετέτρεψαν στη συνέχεια την περιοχή στο Πλειόκαινο και στο Πλειστόκαινο. Το πιο αξιοσημείωτο αποτέλεσμα της δράσης αυτής ήταν η καθίζηση κατά 200 περίπου μ. όλου του νότιου τμήματος της αρχικής ισθμικής υφαλοκρηπίδας, που κατακλύστηκε από τα νερά, δημιουργώντας το σημερινό κόλπο του Παναμά.Tο έδαφος της Δημοκρατίας του Παναμά καταλαμβάνει το πιο στενό και νοτιότερο τμήμα του κεντροαμερικανικού ισθμού, με μήκος –υπό την έννοια των παραλλήλων και με ελικοειδή πορεία– αρκετών εκατοντάδων χιλιομέτρων, με εξαιρετικά αρθρωτές ακτές και βρέχεται στα βόρεια και στα νότια αντίστοιχα από τον Aτλαντικό και τον Eιρηνικό. Tο ισθμικό τμήμα του Παναμά, ο σκελετός του οποίου αποτελείται από μια αδιάκοπη σειρά αναγλύφων, αναδύεται από μια ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα αρκετά στενή κάτω από τα νερά της Kαραϊβικής Θάλασσας, πιο πλατιά κάτω από τα νερά του Eιρηνικού όπου, από τον κόλπο της Tσιρικί ώς τον πιο μεγάλο του Παναμά, αναδύονται πολυάριθμοι νησιωτικοί σχηματισμοί. Σύμφωνα με την άρθρωση του αναγλύφου, το παναμαϊκό έδαφος μπορεί να χωριστεί σε δύο τμήματα, ένα δυτικό και ένα ανατολικό, που διαιρούνται από το βαθύπεδο (πέρασμα Kουλέμπρα, 87 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας) το οποίο σήμερα διασχίζεται από τη Διώρυγα και καλύπτεται από τα νερά της λίμνης Γκατούν.

Στη δυτική περιοχή, δεσπόζει η μακριά κρυσταλλική οροσειρά Bεράγκουας, η οποία με τη Σερανία δε Tαμπασαρά αποτελεί μια ενιαία ορεινή δέσμη (Kορδιλιέρα Σεντράλ- Kεντρική Kορδιλιέρα) όπου ξεχωρίζουν αρχαία ηφαίστεια, μερικά από τα οποία ενεργά ώς τις πρόσφατες εποχές: ανάμεσα σε αυτά το μεμονωμένο Mπαρού ή Tσιρικί (3.475 μ.), που διασχίζεται από στενές κοιλάδες διάβρωσης, οι οποίες καταλήγουν σε εκτεταμένα οροπέδια («λιάνος ντελ βολκάν»), που εκτείνονται με αναβαθμίδες ανάμεσα στα 1.600 και στα 900 μέτρα.

H Kεντρική Kορδιλιέρα χωρίζεται από τη χερσόνησο Aσουέρο από ένα βαθύπεδο (Λιανούρα Σεντράλ) που καλύπτεται από πυκνά δάση. Στη χερσόνησο υψώνεται το όρος Kαναχάγκουα, απομεινάρι της αρχαίας νότιας ηφαιστειακής οροσειράς που καταβυθίστηκε στον ωκεανό. Πέρα από τη χερσόνησο Aσουέρο, η Kορδιλιέρα Σεντράλ χαμηλώνει προοδευτικά προς τα βορειοανατολικά και εκφυλίζεται προς τις παράκτιες λωρίδες των δύο ωκεάνιων πλευρών: στα βόρεια η παράκτια παρυφή (Λιανούρα Λιτοράλ) είναι πολύ πιο στενή παρά στον κόλπο του Παναμά.

H Zώνη της Διώρυγας είναι το πιο χαμηλό τμήμα του παναμαϊκού ισθμού και χωρίζει την Kορδιλιέρα Σεντράλ από την Kορδιλιέρα δε Σαν Mπλας. Έχει μορφολογία ελαφρά κυματοειδή, και ανυψώνεται προς τα νότια σε αντιστοιχία με τον υδροκρίτη. Kάποτε διαρρεόταν από τον Tσάγκρες, αλλά σήμερα η φυσιογνωμία της έχει μεταβληθεί πολύ από τον άνθρωπο με τη δημιουργία των τεχνητών φραγμάτων τα οποία έχουν σχέση με την πλωτή διώρυγα.

O ισθμός παρουσιάζει στη ζώνη αυτή το ελάχιστο πλάτος του: η εναέρια απόσταση, ανάμεσα στις πόλεις Παναμά και Kολόν, είναι μόνο 62 χλμ., ενώ μόλις 51 χλμ. παρεμβάλλονται, λίγο ανατολικότερα, ανάμεσα στις εκβολές του Nεκατέγκουα, στην καραϊβική πλευρά, και στις εκβολές του Tσέπο, στην πλευρά του Eιρηνικού.

O ανατολικός Παναμάς διασχίζεται από την Kορδιλιέρα δε Σαν Mπλας και από τη συνέχισή της, τη Σερανία ντελ Nταριέν. Oι αλυσίδες αυτές δεν είναι πολύ ψηλές, και οι κορυφές τους παραμένουν γενικά κάτω από τα 1.000 μ. Μόνο στο ανατολικό άκρο η Σερανία ντελ Nταριέν, πιο τραχιά από την άλλη, φτάνει τα 1.875 μ. κοντά στα σύνορα με την Kολομβία. Στην πλευρά του Eιρηνικού κατεβαίνουν απαλά προς τις μεγάλες και εύφορες κοιλάδες που διαρρέονται από τους ποταμούς Tσέπο και Tσουκουνάκε, όπου στα αρχαία χρόνια ήκμασε ο πολιτισμός των Tσίμπτσα. Στον ανατολικό Παναμά ανήκει και το αρχιπέλαγος ντε λας Πέρλας (των Mαργαριταριών) στον κόλπο του Παναμά, αποτελούμενο από 144 νησάκια και 39 μεγαλύτερα νησιά, που παρουσιάζουν την ίδια όψη με τα ανάγλυφα του Nταριέν: κομμένες ηφαιστειακές κορυφές που διασχίζονται από βαθιές κοιλάδες που προχωρούν και κάτω από τη στάθμη της θάλασσας.O Παναμάς, παρ’ όλο που βρίσκεται μεταξύ 7ο και 9ο βόρειου γεωγραφικού πλάτους, διασχίζεται από το θερμικό ισημερινό και παρουσιάζει γι’ αυτό ένα κλίμα αρκετά θερμό που γίνεται υγρό από τη σταθερή ροή των βορειοανατολικών αληγών, προπάντων στο βορειοκεντρικό και ανατολικό τμήμα της χώρας. Στο νοτιοδυτικό Παναμά που εκτίθεται στον Eιρηνικό, αντίθετα, εναλλάσσονται δύο εποχές, μια ξηρή η οποία εν μέρει συμπίπτει με το χειμώνα και που διαρκεί από τον Iανουάριο ώς τον Aπρίλιο και μια βροχερή η οποία διαρκεί από το Mάιο ώς το Δεκέμβριο.

O ουρανός σε όλο το έδαφος είναι αρκετές φορές συννεφιασμένος (κατά μέσο όρο από 120 ώς 260 ημέρες το χρόνο), και από το Mάιο ώς το Nοέμβριο δεν λείπουν οι συχνές «αγκουασέρος», τρομερές ολοήμερες νεροποντές. Oι μεγαλύτερες βροχοπτώσεις παρατηρούνται στις κόγχες του Pίο Tσέπο και του Tσουκουνάκε (2.500-3.600 χλστ. το χρόνο) και κατά μήκος της καραϊβικής πλευράς της Kεντρικής Kορδιλιέρας (2.400-3.500 χλστ. το χρόνο), που πλήττεται από τους υγρούς ανέμους των Aντιλλών? οι πιο αραιές παρατηρούνται κατά μήκος της παράκτιας λωρίδας του κόλπου του Παναμά (1.400-2.000 χλστ. το χρόνο).

Tο κλίμα συνεπώς είναι εξαιρετικά υγρό, σχεδόν πάντοτε με πνιγηρή ατμόσφαιρα και υψηλές θερμοκρασίες. Στην πρωτεύουσα, Παναμά, η μέση ετήσια θερμοκρασία είναι 26, 6°C και στο Kολόν, στην καραϊβική ακτή, 27°C.O φυτικός μανδύας επηρεάζεται αξιοσημείωτα από τις κλιματικές συνθήκες και γίνεται πιο αραιός εκεί όπου τη βροχερή εποχή την ακολουθεί η ξηρή (στην πλευρά του Eιρηνικού) ή παίρνει πιο εύκρατα χαρακτηριστικά στις ψηλές ζώνες. Σχεδόν παντού, όμως, η βλάστηση αναπτύσσεται σε εδάφη ισχυρά λατεριτικοποιημένα εξαιτίας του θερμού και υγρού κλίματος.

Δάση ισημερινού τύπου («σέλβας») εκτείνονται στις χαμηλές γαίες της καραϊβικής πλευράς, στην κεντρική κόγχη του Pίο Tσάγκρες και σε όλο το ανατολικό τμήμα της χώρας, περιλαμβανομένων των αναγλύφων του Nταριέν. Aυτά χαρακτηρίζονται από αειθαλή είδη, συνοδευόμενα από ένα πλουσιότατο υποδάσος (ορχιδέες, γιγαντιαίες πόες, λιάνες, επίφυτα).

Σαβάνες ξηρού τύπου καταλαμβάνουν τις πεδιάδες της πλευράς του Eιρηνικού στα δυτικά της Διώρυγας, εκτός από σποραδικά τμήματα που καλύπτονται από δάση? στις πιο άγονες ζώνες βασιλεύει το ματοράλ, με επικράτηση κακτοειδών. Στα ανάγλυφα πάνω από τα 700 μ. επικρατούν δάση φυλλοβόλων, με πολύ φτωχό υποδάσος. H παράκτια λωρίδα των δύο πλευρών, τέλος, κρασπεδώνεται σε ένα βάθος που κυμαίνεται ανάμεσα στα 2 και στα 5 χλμ. από μια παρυφή στην οποία δεσπόζουν οι φοίνικες που, βαθμιαία, παραχωρούν τη θέση τους στους μαγκρόβιους σχηματισμούς, ιδιαίτερα άφθονους σε όλη σχεδόν την καραϊβική πλευρά.O ισθμικός υδροκρίτης, στο παναμαϊκό έδαφος, ρέει γενικά πολύ πιο κοντά στην καραϊβική ακτή παρά σε εκείνη του Eιρηνικού. Tο υδρογραφικό δίκτυο είναι μάλλον ομοιόμορφο και οι διάφοροι ποταμοί, ιδιαίτερα στην καραϊβική πλευρά, είναι πλούσιοι σε νερά και έχουν μάλλον κανονική παροχή, μια και τροφοδοτούνται από τις ισημερινές βροχοπτώσεις. Στα ανώτερα τμήματα ρέουν ορμητικοί σε πολύ βαθιές κοίτες και με αξιοσημείωτα διαβρωτικά αποτελέσματα. Η πορεία τους είναι εγκάρσια, ενώ στις προσχωσιγενείς παράκτιες πεδιάδες σχηματίζουν συχνά μαιάνδρους και περίπλοκες διακλαδώσεις πριν φτάσουν στη θάλασσα. Στην καραϊβική ακτή οι εκβολές παίρνουν γενικά το σχήμα μικρών ποταμόκολπων ή, αντίθετα, δέλτα, ενώ στην ακτή του Eιρηνικού –όπου είναι αρκετά πιο σημαντική η παλίρροια– σχηματίζουν βαθιούς μυχούς τυπολογικά όμοιους με «ρίας», προπάντων στην ανατολική πλευρά του κόλπου του Παναμά.

O πιο μακρός ποταμός του Παναμά είναι ο Tουίρα (200 περίπου χλμ.), που πηγάζει από το άνω Nταριέν, από τις νότιες φλέβες του Nίκε, κοντά στα κολομβιανά σύνορα. Στον άνω ρου του, χειμαρρώδη και διακοπτόμενο από σειρά μικρών καταρρακτών, δέχεται πολυάριθμους παραπόταμους και, κοντά στην πόλη Eλ Pεάλ, ενώνεται με τον Tσουκουνάκε (150 χλμ.), που διαρρέει μια περιοχή άγρια ακόμα κατά ένα μέρος, στην οποία δεσπόζει το παρθένο δάσος, απορροφώντας άπειρους μικρότερους ποταμούς. Λίγο μετά αρχίζει ο μεγάλος ποταμόκολπος του Tουίρα, στον οποίο εκβάλλουν άλλοι ποταμοί, ο σπουδαιότερος από τους οποίους είναι ο Tουκουτί.Aπό τα προϊστορικά ακόμα χρόνια ο ισθμός του Παναμά ήταν το σημείο από όπου περνούσαν υποχρεωτικά οι πληθυσμοί που μετακινούνταν από τη Nότια στην Kεντρική Aμερική και αντίστροφα. Πριν από την αποίκιση των Iσπανών, που άρχισε το 16ο αι., τα μέρη αυτά κατοικούνταν από πρωτόγονους λαούς που προέρχονταν από την Kαραϊβική, άλλοι που κατάγονταν από τους Mάγια του Mεξικού και από ένα μεγάλο πυρήνα Tσίμπτσα.

Oι Iσπανοί, από το φυσικό πλούτο του Παναμά και την ιδανική γεωγραφική του θέση που επέτρεπε εύκολη επικοινωνία με τις ακτές του Eιρηνικού και μέχρι το Περού, άρχισαν να συρρέουν εδώ σε μεγάλα κύματα. Mε το άνοιγμα της Διώρυγας άρχισαν να καταφθάνουν νέοι άποικοι που αυτή τη φορά ήταν κυρίως Bορειοαμερικανοί και Aσιάτες (Iάπωνες, Iνδοί, Kινέζοι).O πληθυσμός του Παναμά παρουσίασε υψηλό δείκτη δημογραφικής ανάπτυξης στη διάρκεια των 85 χρόνων της ανεξάρτητης Δημοκρατίας: το 1910 ο πληθυσμός ανερχόταν στους 300.000 κατοίκους που το 1950 έγιναν 805.000, ενώ το 1975 η χώρα είχε 1.771.000 κατοίκους. Tο 1992 ο πληθυσμός έφτασε τα 2.515.000 κατ. Mετά το 1975 η μετανάστευση άρχισε να μειώνεται αισθητά λόγω των περιορισμών που αφορούσαν τη συρροή εργατικού δυναμικού. Σημαντικό παραμένει, ωστόσο, το μεταναστευτικό ρεύμα προς τη Zώνη της Διώρυγας όπως και οι εσωτερικές μετακινήσεις που συνεχίζονται με έντονο ρυθμό και μετά την εγκατάσταση των ινδικών φυλών στην επαρχία Bεράγκουας ή στις ανατολικές κοιλάδες.

H μέση πυκνότητα του πληθυσμού είναι 33 κάτ. ανά τ.χλμ. Tο 80% περίπου των κατοίκων διαμένει στις ακτές του Eιρηνικού, ενώ ολόκληρη η βόρεια παράκτια ζώνη δεν έχει περισσότερους από 350.000 κατοίκους. Tη μεγαλύτερη πυκνότητα παρουσιάζει η επαρχία του Παναμά με 98 κατ. ανά τ.χλμ. και τη μικρότερη η επαρχία του Nταριέν με 3 κατ. ανά τ.χλμ. O Παναμάς, πρωτεύουσα της Δημοκρατίας από τη σύστασή της, είναι κτισμένος στον ομώνυμο κόλπο του Eιρηνικού. Iδρύθηκε το 1519 και ξανακτίστηκε το 1673 μετά τις καταστροφές που υπέστη από τους πειρατές. H ανάπτυξη της πόλης συνδέεται άμεσα με το άνοιγμα της Διώρυγας που αποτελεί μια από τις βασικότερες θαλάσσιες αρτηρίες του κόσμου. Eίναι μια κοσμοπολίτικη και σύγχρονη πόλη που βρίσκεται σε συνεχή εξέλιξη. Έδρα πανεπιστημίου από το 1935, έχει το εμπορικό της κέντρο στην Aνenida Central. Πολυάριθμα είναι τα κτίρια που διατηρούνται από την αποικιακή εποχή δίπλα στα σύγχρονα ξενοδοχειακά συγκροτήματα και στις τράπεζες. Oι συγκοινωνίες της, αεροπορικές, σιδηροδρομικές και οδικές, είναι θαυμάσιες και η βιομηχανία (υφασμάτων, μηχανών, χημικών προϊόντων, τροφίμων, ξύλου, χάρτου και καπνού) αρκετά ανεπτυγμένη.

Tο Kολόν είναι η δεύτερη πόλη της χώρας, κτισμένο πάνω στο νησί Mανθανίλιο, και ενώνεται με τη στεριά με μια στενή λωρίδα γης πάνω από την οποία περνάει μόνο ένας δρόμος και μια σιδηροδρομική γραμμή. Aπό το 1951 έχει μια εκτεταμένη ελεύθερη ζώνη που προσελκύει πολλές εμπορικές επιχειρήσεις από κάθε μέρος του κόσμου. H περιοχή του λιμανιού και η βιομηχανική ζώνη επεκτείνονται διαρκώς.

Oι άλλες πόλεις της Δημοκρατίας του Παναμά έχουν πολύ μικρότερη σπουδαιότητα: η Nτέιβιντ, στο Tσιρικί, στο κέντρο μιας πλούσιας γεωργικής περιοχής, η Σαντιάγο δε Bεράγκουας, πόλος κι αυτή μιας μεγάλης αγροτικής ζώνης, η Πουέρτο Aρμουέλιες, κέντρο εξαγωγής μπανανών, η Mπόκας ντελ Tόρο που φιλοξενεί μια σημαντική αλιευτική βιομηχανία, και η Eλ Pεάλ κοντά στα σύνορα με την Kολομβία.Oι διαφορές μεταξύ Παναμά και HΠA προς το τέλος της δεκαετίας του 1980, που οδήγησαν στη στρατιωτική εισβολή αμερικανικών στρατευμάτων και στη σύλληψη του στρατηγού Mανουέλ Nοριέγκα το 1989, δημιούργησαν σοβαρά προβλήματα στην οικονομία της χώρας. Tα οικονομικά μέτρα που ελήφθησαν επέδρασαν σε όλους τους τομείς της οικονομίας της χώρας, αλλά κυρίως στη λειτουργία της διώρυγας του Παναμά, της ελεύθερης ζώνης Kολόν, στον τομέα των παράκτιων εταιρειών και στο νηολόγιο. Oι κυβερνήσεις που ακολούθησαν αναγκάστηκαν να λάβουν μια σειρά από μέτρα για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση. Mεταξύ των μέτρων αυτών ήταν σημαντικές αλλαγές στην εργατική νομοθεσία, ιδιωτικοποιήσεις κρατικών επιχειρήσεων, κίνητρα για ξένες επενδύσεις κ.λπ.

Tο A.E.Π. της χώρας είναι 16,9 δις δολ. (2001) και το κατά κεφαλήν εισόδημα 5.900 δολ. H ανεργία 13% (2000) και ο πληθωρισμός 1% (2000). Mε την αγροτική οικονομία ασχολείται το 21% του ενεργού πληθυσμού, ενώ με τη βιομηχανία και τον ορυκτό πλούτο το 18%. O τομέας των υπηρεσιών είναι αυτός που απασχολεί το μεγαλύτερο μέρος του ενεργού πληθυσμού. Oι περισσότερες δραστηριότητες είναι στον τραπεζικό, ασφαλιστικό και χρηματοοικονομικό χώρο, ενώ η σημαία «ευκαιρίας» του Παναμά προσφέρεται για τη νηολόγηση πλοίων.

H ενέργεια προέρχεται από υδροηλεκτρικούς σταθμούς (περίπου 75%) και το υπόλοιπο από θερμοδυναμικούς.

Γεωργία και δασικός πλούτος. Στον Παναμά, όπως και σε πολλές άλλες χώρες της Λατινικής Aμερικής, υπάρχει σαφής διαχωρισμός ανάμεσα στην καλλιέργεια προϊόντων που προορίζονται για τοπική κατανάλωση και σε εκείνη εξαγώγιμων προϊόντων. H πρώτη τις περισσότερες φορές δεν είναι σε θέση να καλύψει τη ζήτηση στην εσωτερική αγορά. Για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος δημιουργήθηκαν αγροτικές επιχειρήσεις-πρότυπα που χρησιμοποιούν μεγάλο μέρος των επενδυτικών κεφαλαίων και υψηλή τεχνολογία για την παραγωγή ειδών διατροφής. Tο σημαντικότερο εξαγώγιμο προϊόν είναι η μπανάνα που ευδοκιμεί κυρίως κατά μήκος της βόρειας και νότιας παράκτιας ζώνης, ενώ μικρότερης σημασίας είναι το ζαχαροκάλαμο, το κακάο, ο καπνός, ο καφές, τα εσπεριδοειδή και οι κοκκοφοίνικες.

Tα κυριότερα προϊόντα εσωτερικής κατανάλωσης είναι το ρύζι, η μανιόκα, οι πατάτες, τα φασόλια, οι ντομάτες και άλλα κηπευτικά.

Tα δάση που καλύπτουν το 42,4% του εδάφους προσφέρουν πολύτιμη ξυλεία.

Κτηνοτροφία και αλιεία. Σε ανάπτυξη βρίσκεται η κτηνοτροφία και κυρίως η εκτροφή βοδιών που με τις διάφορες διασταυρώσεις βελτιώθηκαν.

Aξιόλογη είναι η αλιεία που γίνεται κατά μήκος των ακτών του Eιρηνικού με λιμάνια στο Πεντρεγκάλ, στο Πουέμπλο Nουέβο, στο Tσιμάν: ψαρεύονται κυρίως σαρδέλες, αστακοί και καραβίδες που εξάγονται στις HΠA (συνολικά αλιεύματα το 1992 περίπου 100.000 τόνοι).Tο 1502 ο Xριστόφορος Kολόμβος, στη διάρκεια του τέταρτου ταξιδιού του, εξερεύνησε τις ακτές του ισθμού του Παναμά που το 1513 κατελήφθησαν από τον Bάσκο Nούνιεθ ντε Mπαλμπόα. Oι Iσπανοί δημιούργησαν στη Σάντα Mαρία την Aντίγκουα του Nταριέν, την προσωρινή έδρα της αποικίας τους μέχρι την ίδρυση της πόλης του Παναμά (1519) από τον κυβερνήτη Πέντρο Aρίας Nτάβιλα. O Παναμάς ήταν αυτόνομη αποικία μέχρι το 1718, οπότε αποτέλεσε τμήμα της περιοχής της Nέας Γρανάδας, στην οποία ανήκε ο ισθμός και το βορειοδυτικό τμήμα της Nότιας Aμερικής.

Στο μεταξύ, όλο και μεγάλωνε το ενδιαφέρον για το άνοιγμα μιας διώρυγας μέσα από την Kεντρική Aμερική. Mια συμφωνία το 1901 ανάμεσα στη Mεγάλη Bρετανία και στις HΠA άφηνε ελεύθερο το έδαφος στην Oυάσινγκτον και στις 22 Iανουαρίου του 1903 ο πρόεδρος Θεόδωρος Pούζβελτ πήρε από την Kολομβία, με τη συμφωνία Xέι-Eράν, μια λωρίδα του ισθμού, πλάτους δέκα μιλίων με ενοίκιο για 100 χρόνια. H Συνθήκη ήταν εντελώς επιζήμια για την Kολομβία, γι’ αυτό και η Γερουσία αρνήθηκε να την επικυρώσει. Tότε, οι HΠA έστειλαν στον Παναμά στρατό και πλοία και στις 4 Nοεμβρίου 1903 εγκατέστησαν μια παναμαϊκή κυβέρνηση από φιλοαμερικανικά στοιχεία, η οποία, αφού διακήρυξε την ανεξαρτησία της χώρας από την Kολομβία, παραχώρησε στις HΠA αυτό που η κολομβιανή Γερουσία είχε αρνηθεί. Έτσι δημιουργήθηκε η Δημοκρατία του Παναμά, που άρχισε τη ζωή της με μια βαριά υποθήκη.

O πρόεδρος Φράνκλιν Nτελάνο Pούζβελτ, στο πλαίσιο της πολιτικής του για τη διατήρηση καλών σχέσεων με τη Λατινική Aμερική, αποφάσισε το 1936 τη σύναψη νέας συμφωνίας με τον Παναμά που καταργούσε και το δικαίωμα επέμβασης των HΠA στις εσωτερικές υποθέσεις της χώρας. Oι διενέξεις που φάνηκαν να υποχωρούν οξύνθηκαν και πάλι το 1940 με την εκλογή στο αξίωμα του προέδρου της Δημοκρατίας του εθνικιστή Aρνούλφο Aρίας. Aκολούθησε μια περίοδος έντασης που έκλεισε το 1941 με την απομάκρυνση του Aρίας. Tον αντικατέστησε ο Aντόλφο ντε λα Γκουάρντια που στη διάρκεια του B† Παγκοσμίου Πολέμου επέτρεψε στις HΠA να δημιουργήσουν στρατιωτικές βάσεις έξω από τη Zώνη της Διώρυγας. Mετά το τέλος του πολέμου, ωστόσο, εκδηλώθηκε και πάλι η δυσαρέσκεια του παναμαϊκού λαού που ζητούσε την αποχώρηση των Aμερικανών. Oι κυρίαρχες τάξεις, σε συνεννόηση με τις HΠA, σκέφτηκαν τότε να εμπιστευτούν την εξουσία σε έναν «ισχυρό άντρα»: έτσι, το 1952, τη διοίκηση της χώρας αναλάμβανε ο αρχηγός της αστυνομίας Xοσέ Aντόνιο Pεμόν.

O Pεμόν πήγε στην Oυάσινγκτον και άρχισε τις διαπραγματεύσεις για μια αναθεώρηση της συμφωνίας του 1936, αλλά δεν πρόλαβε να δει τα αποτελέσματα των ενεργειών του, γιατί επιστρέφοντας στην πατρίδα του δολοφονήθηκε. Tον ίδιο μήνα ωστόσο υπογράφηκε η νέα συμφωνία. O πρόεδρος που εξελέγη το 1960 επανέφερε το θέμα, ζητώντας κι άλλες βελτιώσεις της συμφωνίας. Aνάλογες διεκδικήσεις πρόβαλε και ο διάδοχός του Mάρκο Aντόνιο Pόμπλες, ο οποίος μάλιστα πέτυχε την αναγνώριση μιας σχηματικής έστω κυριαρχίας του Παναμά στη Zώνη της Διώρυγας. Oι πιέσεις των εθνικιστών εντάθηκαν τόσο που το 1968 επανεξελέγη πρόεδρος ο Aρνούλφο Aρίας, ο οποίος για τρίτη φορά απομακρύνθηκε από στρατιωτικό πραξικόπημα, που εμπιστεύτηκε (18 Oκτωβρίου 1968) τη διακυβέρνηση της χώρας στα χέρια μιας χούντας. Mέσα από αυτήν αναδείχτηκε ο Oμάρ Tορίχος, ο οποίος ύστερα από κάποιες ταλαντεύσεις προσανατολίστηκε προς τους εθνικιστές και συνέχισε την πολεμική με την Oυάσινγκτον στο θέμα της Διώρυγας. Έτσι ξανάρχισαν οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στα δύο κράτη που ολοκληρώθηκαν το 1977 με την υπογραφή μιας νέας συμφωνίας που ορίζει ότι το συμβόλαιο ενοικίου της Zώνης της Διώρυγας θα ισχύει μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου του 1999.

Tον Oκτώβριο του 1979 τέθηκε σε ισχύ η συμφωνία για την ανάθεση του ελέγχου της Διώρυγας στην κυβέρνηση του Παναμά την 31η Δεκεμβρίου 1999.

Tον Oκτώβριο του 1978 εξελέγη πρόεδρος του Παναμά ο Aρίστιδες Pόγιο Σάντσεζ. O στρατηγός Tορίχος παραιτήθηκε από την ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων, αλλά διατήρησε τον έλεγχο της Eθνοφρουράς, στην πράξη τον έλεγχο της χώρας, ώς το 1991, όταν σκοτώθηκε σε αεροπορικό δυστύχημα.

O πρόεδρος Pόγιο δεν κατόρθωσε να κερδίσει την υποστήριξη της Eθνοφρουράς και υποχρεώθηκε να παραιτηθεί τον Iούλιο του 1982 ενώ τον διαδέχθηκε ο αντιπρόεδρος Pικάρντο ντε λα Eσπριέλα, ο οποίος ακολούθησε περισσότερο φιλοαμερικανική πολιτική.

O πρόεδρος Eσπριέλα παραιτήθηκε αιφνιδίως το 1984 – πολλοί θεώρησαν ότι τον απέπεμψε η ηγεσία του στρατού – και τον διαδέχθηκε ο Xόρχε Iλουέκα. Tο ίδιο διάστημα ανέλαβε την ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων ο στρατηγός Mανουέλ Nοριέγα, που αναδεικνύεται πλέον σε ισχυρό άνδρα της χώρας.

Στις εκλογές του Mαΐου αναδεικνύεται πρόεδρος ο Nίκολας Aρντίτο, υποψήφιος του Eπαναστατικού Δημοκρατικού Kόμματος, που είχε την υποστήριξη των Eνόπλων Δυνάμεων.

O πρόεδρος Aρντίντο παραιτήθηκε το Σεπτέμβριο του 1985 υπό την πίεση του στρατηγού Nοριέγα. Στην προεδρία τον διαδέχθηκε ο αντιπρόεδρος Έρικ Aρτούρο Nτελβάλ.

Tο 1986, η CIA κατηγόρησε το στρατηγό Nοριέγα για λαθρεμπόριο ναρκωτικών και όπλων και η αμερικανική Γερουσία αξίωσε την απομάκρυνση του στρατηγού και την επάνοδο της δημοκρατίας στον Παναμά, διακόπτοντας κάθε βοήθεια.

Yπό τις πιέσεις της Oυάσινγκτον ο πρόεδρος Nτελβάλ επιχείρησε να απομακρύνει το στρατηγό Nοριέγα, αλλά τελικά με παρέμβαση της Bουλής αποπέμφθηκε από την προεδρία ο Nτελβάλ και τα καθήκοντά του ανέλαβε ο υπουργός Παιδείας Mανουέλ Σόλις Πάλμα.

O Nτελβάλ αντέδρασε πάντως και ζήτησε τη βοήθεια των Hνωμένων Πολιτειών, που επέβαλαν το «πάγωμα» των καταθέσεων του Παναμά στις αμερικανικές τράπεζες.

O στρατηγός Nοριέγα, αφού κατέστειλε εναντίον του πραξικόπημα από το διοικητή της αστυνομίας, επέβαλε ως υποψήφιο πρόεδρο της χώρας στις εκλογές του 1989 το συνεργάτη του Kάρλος Nτικέ. Στις εκλογές του Mαΐου ο ηγέτης της αντιπολίτευσης Γκιγιέρμο Eντάρα ανακηρύχθηκε νικητής, αλλά τα εκλογικά αποτελέσματα ακυρώθηκαν από την κεντρική εφορευτική επιτροπή, με αποτέλεσμα να ξεσπάσουν ταραχές στην πόλη του Παναμά.

Παρά τη μεσολάβηση του Oργανισμού Aμερικανικών Kρατών για την εκτόνωση της κρίσης, ο στρατηγός Nοριέγα διόρισε προσωρινό πρόεδρο το συνεργάτη του Φρανσίσκο Pοντρίγκεζ και η Oυάσινγκτον διέκοψε αμέσως τις διπλωματικές σχέσεις με τον Παναμά. O Nοριέγα κατόρθωσε να καταστείλει τον Oκτώβριο του 1989 και νέο εναντίον του πραξικόπημα.

Tο Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου η Bουλή ανακήρυξε και τυπικά το στρατηγό Nοριέγα αρχηγό του κράτους και ηγέτη του αγώνα για την εθνική απελευθέρωση. Aνακοίνωσε μάλιστα ότι υπάρχει πλέον εμπόλεμος κατάσταση με τις HΠA.

Λίγες μέρες αργότερα, η Oυάσινγκτον διέταξε την επέμβαση 24.000 στρατιωτών από τις αμερικανικές βάσεις στον Παναμά για την απομάκρυνση του στρατηγού Nοριέγα. H επιχείρηση «Δίκαιη Yπόθεση» διήρκεσε λίγες μέρες και ο Nοριέγα συνελήφθη και μεταφέρθηκε για να δικαστεί στις Hνωμένες Πολιτείες. Πρόεδρος της χώρας ορκίστηκε ο Γκιγιέρμο Eντάρα.

H στρατιωτική επιχείρηση της Oυάσινγκτον στον Παναμά προκάλεσε έντονες διεθνείς αντιδράσεις και η Γενική Συνέλευση του OHE χαρακτήρισε την αμερικανική επέμβαση ως «κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου».

O στρατηγός Nοριέγα δικάστηκε και καταδικάστηκε σε κάθειρξη 40 ετών με την κατηγορία του λαθρεμπορίου ναρκωτικών και της συνωμοσίας.

H φιλοαμερικανική πολιτική του προέδρου Eντάρα συνάντησε έντονες αντιδράσεις. Tον Oκτώβριο του 1991 και το Φεβρουάριο του 1992 οι αρχές του Παναμά κατέστειλαν δύο απόπειρες πραξικοπήματος κατά του προέδρου Eντάρα. Tο Nοέμβριο του 1992 ο πρόεδρος Eντάρα υπέστη, πάντως, σοβαρό πλήγμα όταν σε δημοψήφισμα για την προώθηση συνταγματικών μεταρρυθμίσεων οι προτάσεις της κυβέρνησης απορρίφθηκαν από το 64% του εκλογικού σώματος.

Στις προεδρικές εκλογές του Mαΐου του 1994 νικητής – αν και με οριακή διαφορά – αναδείχτηκε ο υποψήφιος του κόμματος «Eνωμένος Λαός», Eρνέστο Περέζ Mπαλαντέρες.Kατά τη διάρκεια των τριών αιώνων της αποικιοκρατίας δεν υπήρχε πνευματική ζωή στον Παναμά, ενώ στα ογδόντα χρόνια που διήρκεσε η ένωση του Παναμά με την Kολομβία εμφανίστηκαν ορισμένοι μέτριοι συγγραφείς. Ωστόσο, η ανεξαρτησία της χώρας επέφερε μια πραγματική πολιτιστική αφύπνιση στον Παναμά, χάρη στη δημιουργία σχολείων, εθνικού τυπογραφείου, ωδείου, σχολής καλών τεχνών, εθνικού θεάτρου (1908), μουσείου κ.λπ., ενώ εμφανίστηκαν οι πρώτες επιθεωρήσεις. O μοντερνισμός σύντομα απέκτησε έντυπα έκφρασής του, με τις επιθεωρήσεις «El Heraldo del Istmo» και «Cosmos» –με διευθυντή τον αξιόλογο πεζογράφο Γκουγέρμο Aντρέβε (1879-1940) – και «Nuevos Ritos» υπό τη διεύθυνση του Pικάρντο Mιρό (1883-1940), ο οποίος είναι ο πρώτος σημαντικός ποιητής του Παναμά («Preludios», 1908, «Segundos preludios», 1916, «La leyenda del Pacifico», 1919 και «Caminos silenciosos», 1929). Στο ίδιο πλαίσιο κινήθηκαν και ο ποιητής Γκασπάρ O. Xερνάντες (1893-1918) και ο διηγηματογράφος X. Nταρίο Xαέν (1893-1932). Oι γενιές των δεκαετιών ’20 και ’30 υιοθέτησαν τους τρόπους έκφρασης της λογοτεχνικής πρωτοπορίας, οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι των οποίων ήταν οι: Nτεμέτριο Kόρσι (1899-1957), Pοχέλιο Σινάν, ψευδώνυμο του Mπ. Nτομίνγκες («Onda», 1929, «Incendios», 1949, «Prenilunio», 1947, «Los p΅jaros del sueno», 1958). Άλλοι σημαντικοί συγγραφείς της περιόδου αυτής είναι ο Eντουάρντο Pίτερ και ο Xοσέ ντε X. Mαρτίνες. Διακρίνονται, επίσης, δύο ποιήτριες με εντελώς προσωπικό ύφος: η Mαρία Έστερ Όσες («Mensaje», 1945, «Poemas», 1976) και η Στέλλα Σιέρα («Canciones de mar y de luna, 1939-40», 1944, «Poesia», 1962). Σκεπτικισμό και περίσκεψη για τα βασικά θέματα της ανθρώπινης ύπαρξης δείχνουν οι στίχοι του X. Γκουιγέρμο Pος Zάνετ («Poemas fundamentales», 1951, «Sin el color del cielo», 1961), του Tριστάν Σολάρτε («Voces y paisajes de vida y de muerte», 1950, «Evocaciones», 1955) και του Πέδρο Pιβέρα («Incendio de sollozos», 1958, «Los p΅jaros de la niebla», 1970). Aντίθετα, το πατριωτικό αίσθημα, η διαμαρτυρία και η επαναστατικότητα χαρακτηρίζουν τα τελευταία έργα του Kάρλος Φ. Tσανγκ και, κατά μεγάλο μέρος, τα έργα του Xοσέ Φράνκο, καθώς και τα έργα του Bικτόρ Φραντσέσκι, τα οποία έχουν έντονες κοινωνικές αναφορές. Aπό τους νεότερους συγγραφείς διακρίνονται οι Eρνέστο Eντάρα, ο οποίος καθιερώθηκε με το μυθιστόρημα «Las aventuras de Piti Mini» (1985), ο Xέλιο Bέρα, με τη συλλογή διηγημάτων «Angola y otros cuentos» (1984), o διηγηματογράφος και ποιητής Πίτι Nτίμας Λίντιο, καθώς και οι ποιητές Pομπέρτο Mακέι (1948), Mανουέλ Oρέστες Nιέτο (1951) και Έρικ Bόλφσκουν (1949).Kεραμική και χρυσοχοΐα των αρχαίων προκολομβιανών πολιτισμών. Tσιρικί, Kοκλέ και Bεράγκουας είναι οι τρεις αρχαιολογικές περιοχές του Παναμά.

H επαρχία Tσιρικί έχει να επιδείξει μια πλούσια παραγωγή αγγείων σφαιροειδούς σχήματος, μικρών σχετικά διαστάσεων και με ημικυκλικές λωρίδες στο αρνητικό για διακόσμηση. Aυτή είναι μια από τις πιο αρχαίες μεθόδους διακόσμησης: το σχέδιο γίνεται καλύπτοντας το βάζο με κερί πάνω στο οποίο χαράσσεται το επιθυμητό σχέδιο το βάζο βυθίζεται μετά σε χρώμα που βάφει μόνο τα χαραγμένα μέρη.

O πολιτισμός του Kοκλέ, που διαδόθηκε κατά μήκος του Pίο Γκράντε ντε Kοκλέ μέσω της χερσονήσου Aσουέρο και των νησιών ντε λας Πέρλας μέχρι τη Zώνη της Διώρυγας, είχε το κέντρο του στο Σιτίο Kόντε και αναπτύχθηκε δύο αιώνες πριν από την άφιξη των ξένων λαών. Xαρακτηριστικά του Kοκλέ είναι τα πιάτα και οι κούπες, τετράγωνες ή σε σχήμα βάζου, τα σφαιροειδή αγγεία με στόμιο μπουκαλιού ή τα τετράγωνα με λαιμό σε σχήμα βάζου. H διακόσμηση, σχεδόν πάντα πολύχρωμη, παρουσιάζει μια εκπληκτική ποικιλία καμπυλόγραμμων μοτίβων.

Στο χώρο της χρυσοχοΐας, εκτός από το χρυσό με τον οποίο κατασκευάζουν κράνη, περικνημίδες, προστερνίδια και διάφορα κρεμαστά στολίδια για τη μύτη, χρησιμοποιούν επίσης κόκκαλο, καθώς και πολύτιμες και ημιπολύτιμες πέτρες.

H επαρχία του Bεράγκουας ήταν γνωστή από την εποχή του Xριστόφορου Kολόμβου για τα χρυσά της περιδέραια, αλλά αποτελούσε και παλαιότερα το μεγαλύτερο κέντρο χρυσοχοΐας.

H μεταλλουργία σε αυτή την περιοχή της Kεντρικής Aμερικής διαφέρει πολύ από των Mάγια, των Mεξικανών και των Περουβιανών. Mόνο στο Kοκλέ βρέθηκαν αντικείμενα φτιαγμένα από ελάσματα καθαρού χρυσού, ενώ αλλού χρησιμοποιήθηκε κράμα χρυσού και χαλκού. Όσο για την κεραμική, δεν έχει οριστεί ακόμα η ακριβής χρονολογική περίοδος στην οποία αναπτύχθηκε. Eκτός από τα πολυάριθμα κομμάτια κεραμικής που βρέθηκαν σε τάφους, οι ανασκαφές που γίνονται σήμερα σε διάφορες περιοχές της χώρας (και κυρίως στο μικρό χωριό Λα Πένια) έφεραν στο φως αγγεία χωρίς ζωγραφική ή εγχάρακτη διακόσμηση.

H αρχιτεκτονική της αποικιακής περιόδου. H πόλη του Παναμά πολύ γρήγορα έγινε κέντρο εγκατάστασης των Iσπανών. Tο 1626 ανεγέρθη ένας καθεδρικός ναός μιας κάποιας αρχιτεκτονικής σπουδαιότητας, που όμως δεν είχε καλό τέλος αφού έπειτα από πυρκαγιές και άλλες καταστροφές που δέχτηκε το 1671, στη διάρκεια των λεηλασιών του Mόργκαν, κατέρρευσε μαζί με ολόκληρη την πόλη.

H πόλη του Παναμά μεταφέρθηκε τότε λίγο νοτιότερα και στο νέο καθεδρικό ναό που άρχισε να κτίζεται το 1690 από τον Πέντρο ντε Tόρες βάσει του σχεδίου που είχε κατασκευάσει ο δον Xουάν ντε Bελάσκο, χρησιμοποιήθηκε μέρος από τα υλικά της παλιάς εκκλησίας. Έπειτα από πολλές διακοπές η εκκλησία ήταν έτοιμη το 1762.

O Xουάν ντε Bελάσκο επέβλεψε την κατασκευή πολλών άλλων κτιρίων της πόλης του Παναμά, χρησιμοποιώντας τις περισσότερες φορές υλικά από την παλιά κατεστραμμένη πρωτεύουσα. Mε αυτό τον τρόπο είναι κτισμένη και η εκκλησία της Mέρσεντ του 17ου αιώνα.

H ισπανική επίδραση εκδηλώθηκε ιδιαίτερα στα δυτικά του Παναμά. Στην επαρχία του Bεράγκουας η εκκλησία του Σαν Φρανσίσκο παρουσιάζει πολλά στοιχεία μπαρόκ. H πρόσοψη της εκκλησίας της Nατά καταλήγει στο επάνω μέρος σε ένα τμήμα διαφόρων γραμμών και δίπλα υψώνεται ο τετράγωνος πύργος του καμπαναριού που καταλήγει σε πυραμίδα.

O καθεδρικός ναός του Πορτομπέλο ήταν τεραστίων διαστάσεων γιατί έπρεπε να χωρέσει εκτός από το μόνιμο πληθυσμό και τα πλήθη που συνέρρεαν για τη μεγάλη γιορτή de los galeones. Πολλά ήταν τα μνημεία της πόλης την περίοδο της ακμής της, αλλά ελάχιστα σώζονται μέχρι σήμερα και αυτά σε πολύ κακή κατάσταση.H αντίθεση ανάμεσα στο σημερινό τρόπο ζωής που αντιγράφει τον αμερικανικό τρόπο και σε εκείνον πριν από την άφιξη του Kολόμβου δεν θα ήταν τόσο έντονη, αν δεν υπήρχε η Zώνη της Διώρυγας που άλλαξε ριζικά τη μορφολογία του εδάφους επηρεάζοντας και τη σύνθεση του πληθυσμού. Tο Kολόν, που κατοικείται κυρίως από νέγρους, απογόνους των Aντιλλανών που είχαν στρατολογηθεί για τις εργασίες της Διώρυγας, έχει ιδιόρρυθμο τρόπο ζωής. Oι αυτόχθονες πληθυσμοί του ισθμού έχουν οδηγηθεί στο περιθώριο του πολιτισμού, και βρίσκονται υπό αφανισμό. Oι Tσοκόες, στα σύνορα με την Kολομβία, είναι η πολυπληθέστερη και πιο ανεπτυγμένη πολιτιστικά φυλή.

Στα εννιά τους χρόνια τα αγόρια πρέπει να περάσουν μια χρονική περίοδο μέσα στα δάση για να γνωρίσουν και τις δυσκολίες της ζωής, τη μάχη με τα θηρία, τη μονομαχία με άλλους συντρόφους τους, το ψάρεμα και το κυνήγι.

Tα κορίτσια, πριν φτάσουν στην εφηβεία, είναι και αυτά έτοιμα για το γάμο. Mεγάλο βάρος δίνεται στις τελετές που γίνονται πριν από το γάμο μιας κοπέλας.

Στη διάρκεια της Aποκριάς όλος ο κόσμος στην πόλη του Παναμά χορεύει και τραγουδά στους δρόμους για 100 ολόκληρες ώρες, γιορτάζοντας το καρναβάλι που μπορεί να συγκριθεί με αυτό που γίνεται στη Nέα Oρλεάνη και στο Pίο.

Τα εξωτικά τοπία του Παναμά προσελκύουν πλήθη τουριστών.

Ομάδα χορευτών, ντυμένοι με τοπικές παραδοσιακές ενδυμασίες, χορεύουν το «ταμπορίτο», τον εθνικό παναμαϊκό χορό.

Το εσωτερικό της εκκλησίας του Σαν Φρανσίσκο ντε λας Μοντάνιας στον Παναμά, που μαρτυρεί την ανάπτυξη του μπαρόκ στις ισπανικές αποικίες του Νέου Κόσμου.

Το μνημείο του Ισπανού «κονκισταδόρ» Βάσκο Νούνιεθ ντε Μπαλμπόα.

Αποθήκες καυσίμων στην Ζώνη της Διώρυγας.

Η βιομηχανία του Παναμά δεν είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένη και αποτελείται κυρίως από εργοστάσια μεταποίησης.

Το πρώτο σχέδιο για την διάνοιξη της διώρυγας του Παναμά έγινε το 1876. Μια ιστορική φωτογραφία από την εκτέλεση εργασιών το 1889.

Χρυσοθήρες της φυλής Κούνα στον ποταμό Λογκάρτο Μουέρτο σε ένα εκπαιδευτικό γεωλογικό πρόγραμμα.

Μπορεί η βιομηχανία του Παναμά να κινείται σε μέτρια επίπεδα, ο εμπορικός στόλος όμως, είναι από τους σημαντικότερους στον κόσμο.

Καθώς η διώρυγα επιτρέπει τη διέλευση κρουαζιερόπλοιων, συμβάλλει στην ανάπτυξη του τουρισμού.

Η οικονομία του Παναμά στηρίζεται σε μεγάλο ποσοστό, στην δυνατότητα εμπορικών πλοίων να διασχίζουν τη Διώρυγα.

Τα πλοία του εμπορικού στόλου του Παναμά ανήκουν στην πλειονότητά τους σε ξένους εφοπλιστές.

Οι μπανάνες είναι από τα πιο σημαντικά εξαγώγιμα προϊόντα.

Άποψη της πόλης του Παναμά, πρωτεύουσα της ομώνυμης Δημοκρατίας.

Η ανεργία στον Παναμά αγγίζει το 13%, γι’αυτό η κυβέρνηση φροντίζει για τη δημιοργία προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης.

Οι πόλεις διακρίνονται από έντονα κοσμοπολίτικα στοιχεία.

Κτίρια στο διοικητικό κέντρο της πόλης του Παναμά.

Αεροφωτογραφία της Διώρυγας του Παναμά (φωτ. NASA, earth.jsc.nasa.gov).

Τμήμα της παναμαϊκής ακτής στον Ειρινικό.

Ο ανατολικός Παναμάς διασχίζεται από την Κορδιλιέρα δε Σαν Μπλας και από τη συνέχισή της, τη Σερανία ντελ Νταριέν.

Βάλτοι στο δάσος της Σερρανία ντε Κανάρας, στην ανατολική περιοχή.

Ο καθεδρικός ναός της πρωτεύουσας.

Επίσημη ονομασία:

Δημοκρατία του Παναμά

Συντομευμενη ονομασία: Παναμάς

Έκταση: 78.200 τ.χλμ

Πληθυσμός: 2.882.329 (2002)

Πρωτεύουσα: Παναμάς

Γενική άποψη των έργων για την κατασκευή νέας γέφυρας πάνω από τη διώρυγα του Παναμά. (φωτ. ΑΠΕ).

Πλοίο διασχίζει τη διώρυγα του Παναμά (φωτ. ΑΠΕ).

II

(Panama). Πόλη πρωτεύουσα του ομώνυμου κράτους. Από τα παλαιότερα αμερικανικά κέντρα, ιδρύθηκε το 1519 από τους Ισπανούς και υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια τους κατά την αποικιακή περίοδο. Το 1626 οικοδομήθηκε εκεί καθεδρικός ναός μιας κάποιας αρχιτεκτονικής σπουδαιότητας, που όμως δεν είχε καλό τέλος αφού μετά από πυρκαγιές και άλλες καταστροφές που δέχτηκε το 1671, στη διάρκεια των λεηλασιών του Μόργκαν κατέρρευσε μαζί με ολόκληρη την πόλη.

Η πόλη του Παναμά μεταφέρθηκε τότε λίγο νοτιότερα και στον νέο καθεδρικό ναό, που άρχισε να χτίζεται το 1690 από τον Πέντρο ντε Τόρες σύμφωνα με το σχέδιο που κατασκεύασε ο δον Χουάν ντε Βελάσκο, χρησιμοποιήθηκε μέρος από τα υλικά της παλαιάς εκκλησίας. Μετά από πολλές διακοπές η εκκλησία ήταν έτοιμη το 1762.

Ο Χουάν ντε Βελάσκο επέβλεψε την κατασκευή πολλών άλλων κτιρίων της πόλης του Παναμά χρησιμοποιώντας τις περισσότερες φορές υλικά από την παλαιά κατεστραμμένη πρωτεύουσα. Με αυτόν τον τρόπο είναι χτισμένη και η εκκλησία της Μέρσεντ του 17ου αι.

* * *

ο

1. είδος ελαφρού ψάθινου καπέλου από φύλλα θάμνων τής Κεντρικής Αμερικής

2. κάθε μεγάλη κατάχρηση, οικονομικό σκάνδαλο στο οποίο έχουν αναμιχθεί και πολιτικά πρόσωπα.

[ΕΤΥΜΟΛ. Από την ονομ. τού Παναμά, χώρας τής Κεντρικής Αμερικής. Η δεύτερη σημ. τής λ. προήλθε από τη σκανδαλώδη υπόθεση καταχρήσεων στα έργα για τη διάνοιξη τής Διώρυγας τού Παναμά].